Akcja powieści umiejscowiona jest w latach osiemdziesiątych dwudziestego wieku, zaraz po wojskowym zamachu stanu przeprowadzonym przez generała Kenan Evran (później prezydent Turcji). Pucz ten zakończył lata chaosu trwającego w Turcji, ale doprowadził do prześladowań tysięcy ludzi. Bohaterem Rudowłosej jest nastoletni Cem, który chce zostać pisarzem. Nie mogą mu pomóc w tym ani jego stale nieobecny ojciec ani ledwo wiążąca koniec z końcem i nadopiekuńcza matka. Młodzieniec z tego powodu postanawia sam zarobić pieniądze na studia i najmuje się jako pomocnik przy kopaniu studni.
Chłopak zatrudnia się u mistrza Mahmuta. Praca wiąże się z pewnym niebezpieczeństwem, ponieważ mistrz hołduje tradycyjnym metodom kopania studni, kopiąc łopatą i kilofem i schodząc w głąb drążonej dziury w ziemi. Im niżej, tym było istniało większe niebezpieczeństwo wypadków. Zazwyczaj trzeba było wkopać się nawet do piętnastu metrów w głąb ziemi; a czasami jeszcze głębiej. Wspólna praca i wzajemna odpowiedzialność zbliżają Cema, mistrza oraz Alego – drugiego nastoletniego pomocnika. Jednakże to między głównym bohaterem i mężczyzną nawiązuje się głębsza relacja, przypominająca relację między ojcem i synem. Podczas pracy opowiadają sobie wzajemnie różne historie. Szczególnie Mahmut ma dar opowiadania, które fascynują chłopca. Pewnego dnia na drodze Cema pojawia się piękna i tajemnicza Rudowłosa. Od kiedy tylko młodzieniec zobaczył dziewczynę w centrum pobliskiego miasteczka, ta stała się jego obsesją. Być może nie taką obsesją jak Niegrzeczna dziewczynka z powieści Llosy (Niña mala, wzorcowy przykład femme fatale), w miłości do której bohater powieści Peruwiańczyka się spala; to jednak nie będzie ona opuszczała myśli chłopca ani na chwilę i będzie też miała niemały udział w tragedii, której częścią będzie Cem.
W Rudowłosej autor dokonuje czegoś w rodzaju zespolenia tradycyjnej legendy perskiej o synobójcy (ojciec – wieli wojownik nieświadomie zabija własnego syna w walce) z mitologią grecką i jednym z jej najsłynniejszych mitów. Zestawienie historii ojcobójcy Edypa oraz legendy o Sohrabie zamordowanym przez swojego ojca Rostama, daje początek dalszym poszukiwaniom i snuciu opowieści o powtarzającym się toposie konfliktu i tragicznej relacji na linii ojciec – syn. W powieści znajdzie się również miejsce na przywołanie postaci Zygmunta Freuda i jego poglądów na ten temat. W jakimś stopniu też autor podejmuje problematykę przeznaczenia i winy. Bo czy człowiek jest winny swoim zbrodniom, szczególnie tragicznymi, kiedy popełnianymi wbrew sobie, jeśli jego życiem steruje przeznaczenie? Czy istnieje przeznaczenie?
Pamuk w swojej powieści (można powiedzieć: tradycyjnie) zderza również świat wschodu i zachodu. Turcja jak pamiętamy leży na skraju dwóch kontynentów: Europy i Azji, dlatego też społeczna i kulturowa świadomość jej narodu jest podzielona na dwie części. Dwie cywilizacje, odmienne od siebie, nierzadko wrogie sobie walczą o panowanie nad ludzkimi duszami. Wydaje się, że autor mówi, iż nie jest możliwe stworzenie jednej, wspólnej dla wszystkich Turków kultury, nawet w formie amalgamatu. Wypada nawet zastanowić się, czy w ogóle jest możliwe ich współistnienie. Jak wiemy ze szkoły, historia Turcji jest dosyć burzliwa ale też prawdą jest, że państwo trwa; nie doszło do wojny domowej ani secesji. Na ile jest to kwestia władzy centralnej, a na ile więzi i tożsamości narodowej jest sprawą dyskusyjną.
Rudowłosa jest powieścią wielowymiarową. O miłości i pożądaniu, przeznaczeniu, relacji między ojcem i synem. Nie stronił też od podejmowania tematów politycznych i społecznych w postaci opisania społeczeństwa prześladowanego przez dyktatora oraz podzielonego kulturowo. W końcu zawiera też elementy powieści psychologicznej, a to wszystko bez osiągania monumentalnych rozmiarów dzieła. Dużo powiedzieć, mało mówiąc – Orhan Pamuk w dobrej formie!
Orhan Pamuk, Rudowłosa, przełożył Piotr Kawulok, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2017.
Za egzemplarz książki do recenzji dziękuję:
Skąd nazwa bloga? Rano czytam, później idę do pracy; po pracy gram na gitarze albo w piłkę nożną. A czas na pisanie znajduję jedynie w nocy. Aktualnie mieszkam w Monachium.
