Wielka wojna to chyba pierwsza taka książka na polskim rynku. Opracowań dotyczących I wojny światowej z perspektywy europejskiej i światowej jest jak na lekarstwo. W większości opracowania, które wyszły na naszym rynku dotyczą polskich perypetii w tym konflikcie. Nic dziwnego – sam początek i geneza konfliktu są niejasne dla. Wiemy wszyscy, że za bezpośredni powód Wielkiej Wojny powszechnie uznaje się zabójstwo arcyksięcia Franciszka Ferdynanda w Sarajewie, jednak dlaczego śmierć jednego człowieka, spowodowana atakiem terrorystycznym w podporządkowanej mu, ale marzącej o niezależności prowincji doprowadziła do wojny, która objęła następnie całą Europę?
Autor szczegółowo opisuje tło historyczno-polityczne konfliktu, z lokalnego sporu Austro-Węgier z Serbią szybko przekształcił się w globalny, kiedy kolejne państwa przyłączyły się do wojny, opowiadając się za którąś ze stron. Wkrótce uformowały się sojusze mocarstw – Trójporozumienie (Francja, Rosja, Wielka Brytania) oraz Dwuprzymierze (Austro-Węgry, Niemcy).
Chwalba wychodzi z hipotezą, że ta wojna musiała wybuchnąć i przytacza wiele przykładów na jej zasadność. Była ona przedstawiana jako konieczna nie tylko przez monarchów, polityków i dyplomatów, le też artyści i myśliciele opiewali przyszły, spodziewany konflikt jak i wojnę jako zjawisko. Thomas Mann pisał, że wojna miała być oczyszczeniem, wyzwoleniem i ogromną nadzieją, a także ma uszlachetnić, uczyć dyscypliny. Awangardowi artyści rozumieli konflikt zbrojny jako przejaw siły ducha i witalności. Emile Zola podkreślał, że naród umiera, kiedy się rozbraja[1]. W szkołach urządzono podniosłe akademie i manifestacje polityczne ku chwale własnego narodu i podkreślając stereotypy na temat innych nacji. Coś się zmieniło w mentalności ludzkich zbiorowości, że tak nagle – zaraz po belle epoque – doszło do powstania wzajemnych animozji w narodach Europy.
Po wstępie, będącym próbą dojścia do genezy zarzewia konfliktu autor dokonuje przeglądu sił poszczególnych państw w przededniu wojny. Robi to nie tylko ilościowo, ale też jakościowo, pamiętając, że równie ważne jest wyszkolenie, wyposażenie i kompetencje dowódców armii. Kolejne części książki opisują walki lądowe, na morzu i w powietrzu. Chwalba wydziela wśród walk lądowych kampanie okopowe, alpejską, zimową. Każda z nich charakteryzowała się innymi cechami, inny był sposób prowadzenia walki, priorytety, strategia. Autor nie zapomina również o tych aspektach walki, które nie były prowadzone na linii frontu, ale za jej kulisami – walka wywiadów i kontrwywiadów, propaganda i walka psychologiczna, które również miały swój wkład w ostateczny wynik konfliktu. Z perspektywy ogólnej, ogarniającej całość konfliktu przenosi się do skali lokalnej, opisując los jednostki – pojedynczego żołnierza, który walczył na froncie. Podstawowym problemem każdego było oczywiście to, jak przeżyć kolejny dzień, nie dać się zranić ani zaskoczyć przeciwnikowi, ale na porządku dziennym były też choroby, dezercje, niewola. Nad każdym z tych zjawisk autor pochyla się i z uwagą charakteryzuje. Cała część książki została też poświęcona życiu codziennemu cywili.
Ostatnia część została poświęcona pertraktacjom pokojowym między państwami centralnymi i Aliantami oraz procesowi bolesnych narodzin nowej Europy. Właśnie ta część książki jest niezwykle ważna dla zrozumienia współczesnej historii, dzięki niej możemy przekonać się, jak bardzo niestabilny i prowizoryczny był to pakt i dlaczego tak szybko Europa ponownie wkroczyła na drogę wojny.
Książka Chwalby to imponująca monografia Wielkiej Wojny pisana z najwyższą dbałością o szczegóły, bez sentymentów, bogata w wiedzę merytoryczną i przez to niezwykle ciekawa. Autor potrafił wyselekcjonować najważniejsze wątki, fakty oraz statystyki (tych nie ma zbyt wiele), uzupełniając je szczyptą anegdot prosto z frontu, czy tez sztabu dowództwa, ale nie są to anegdoty humorystyczne, a obyczajowe – mają pomagać zrozumieć to, co się działo w okopach, jak też o co naprawdę toczyła się walka i w jaki sposób. Pamiętajmy, ze wojna to nie tylko ilość, ale również jakość – morale armii, charyzma i kompetencje dowódców, zakulisowe działanie polityków, nieco losowości, działania sił natury i dużo szczęścia walczących. Autor dosyć szczegółowo opisuje tez najważniejsze bitwy I Wojny Światowej – Verdun, Marnę, Ypres.
Polskie wątki są obecne jedynie wtedy, kiedy mają istotny wpływ na losy wojny, z obiektywnej perspektywy. Jest to książka bogata w szczegóły i kompleksowo opisująca Wielką Wojnę, która może już wkrótce stać się jedną z najważniejszych pozycji dotyczących tego konfliktu.
Andrzej Chwalba, Samobójstwo Europy. Wielka Wojna 1914-1918, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2014.
Tekst pierwotnie ukazał się w portalu NoirCafe.pl
[1] Por. Andrzej Chwalba, Samobójstwo Europy. Wielka Wojna 1914-1918, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2014, s. 53-54
Skąd nazwa bloga? Rano czytam, później idę do pracy; po pracy gram na gitarze albo w piłkę nożną. A czas na pisanie znajduję jedynie w nocy. Aktualnie mieszkam w Monachium.
